Powiększ
Powiększ zdjęcie

Aleksander Błachowski

Rok przyznania nagrody:
1984

Kategoria:
Kategoria V. Działalność naukowa, dokumentacyjna, animacja i upowszechnianie kultury ludowej

Dziedzina:
Działalność naukowa, upowszechnianie, animacja

Region:
Kujawsko-pomorskie, Toruń

Urodził się w 1930 r. w Tarnopolu. Gimnazjum ukończył w Łańcucie (1949), maturę zdał w Warszawie. Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim (dyplom magistra w 1956 r.). W 1989 r. uzyskał doktorat z etnologii. na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Pracę zawodową rozpoczął w 1949 r. jako instruktor sanitarny PCK na obszar województwa warszawskiego. Wcześniejszy (podczas wojny), pobyt na wsi podrzeszowskiej oraz częste podróże do wsi i miasteczek mazowieckich w pierwszych powojennych latach sprzyjały poznawaniu tradycyjnej kultury ludowej. Fascynacja bogactwem jej form, wpłynęła na  decyzję Błachowskiego o podjęciu studiów i badań dotyczących artystycznych wartości tworzonych w warunkach swoistej samowystarczalności wsi polskiej. Profesjonalne badania etnograficzne dotyczące plastycznej twórczości ludowej rozpoczął w 1953 r. wraz z podjęciem pracy etatowej w Wydziale Sztuki Ludowej Ministerstwa Kultury i Sztuki. Już w tym roku napisał artykuł do „Polskiej Sztuki Ludowej” oraz uczestniczył w realizacji wystaw sztuki ludowej w Myszyńcu i Opolu. Były to pierwsze tego typu wystawy w obu miejscowościach. Po 1958 r. był kierownikiem Pracowni Krajoznawczej w Zarządzie Głównym PTTK oraz do 1966 r. redaktorem w wydawnictwie “Polonia” w Warszawie. W tym czasie opublikował pierwszą książkę „Etnografia dla turystów” ( 1958) i rezultaty swoich badań terenowych, np. „Wycinanki z Puszczy Białej” (1958), a w 1960 r.  „Widowisko ludowe Król Herod z Ciechanowca” i „Z badań nad sztuką ludową Opolszczyzny” oraz kilkadziesiąt artykułów popularyzatorskich poruszających różne problemy ochrony dziedzictwa kulturowych tradycji i mecenatu nad ich współczesną kontynuacją.

      W latach 1966-1968 jako wykładowca Uniwersytetu Ludowego we Wzdowie (Pogórze Karpackie) wykorzystał dogodne warunki do  prowadzenia badań terenowych, inwentaryzowania zabytków, poznawania twórców i rękodzielników ludowych, opracowywania muzealnych ekspozycji etnograficznych (Blizne, Dynów) oraz pisania artykułów naukowych i popularyzatorskich, w tym poradnik tworzenia izb pamiątek regionalnych w szkołach i wiejskich placówkach kultury.

      Od jesieni 1968 r. do stycznia 1973 r. był kierownikiem działu etnograficznego Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Odnalazł w terenie setki unikalnych zabytków kultury materialnej i wykonał ponad tysiąc dokumentalnych fotografii  (m.in. zabytkowej chłopskiej architektury), urządził monograficzną wystawę (z retrospekcją) sztuki ludowej Mazowsza i kilka innych ekspozycji – np. ogólnopolska wystawa pt. „Ludowy strój i instrument muzyczny” towarzysząca w Płocku Ogólnopolskiemu Festiwalowi Folklorystycznemu, którego był dyrektorem artystycznym. Konsultował też założenia Muzeum Historyczno-Etnograficznego w Sierpcu i opracował scenariusz pierwszej jego wystawy. W tym czasie napisał dwie książki, kilkadziesiąt katalogów wystaw i artykułów naukowych opartych o badania terenowe, odszukał i opracował źródła do rekonstrukcji ubiorów regionu płockiego.

       Od lutego 1973 do marca 1980 r. był. dyrektorem Muzeum Etnograficznego w Toruniu, a następnie do końca 1995 r. kierownikiem działu sztuki w tymże Muzeum. Zgromadził około 20 tysięcy obiektów ruchomych, w tym ok. 15 tysięcy obiektów plastyki ludowej zabytkowej i współczesnej; m.in. największą w Polsce kolekcję malarstwa na szkle, wycinanki, rzeźby w drewnie i rzeźby ceramicznej, plastyki związanej z obrzędami itd. Od 1996 r. przebywał na emeryturze, ale pracował na pół etatu do 2000 r. W tym też roku dokonał odkrycia zapomnianych zbiorów graficznych Pawlikowskich znajdujących się we Lwowie, zawierających ok. 2500 rysunków, akwarel oraz grafik (akwafort) dokumentujących ubiory polskie w tym ponad tysiąc strojów ludowych malowanych z natury na terenie Ukrainy zachodniej i w wielu regionach Polski  w latach 1800-1840. W latach 2000-2010 kolekcję tę zinwentaryzował i opracował do publikacji. Pierwszy tom został wydany w 2011 r.

      W latach 1975-2000 prowadził wykłady i  ćwiczenia z zakresu sztuki ludowej i muzealnictwa etnograficznego na  Podyplomowym Studium Etnografii Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu.

      W sumie w ciągu ponad 60. lat pracy prowadził badania na terenie Opolszczyzny, Mazowsza, Podlasia, Pogórza Karpackiego, Kaszub, Kujaw, Ziemi Dobrzyńskiej, Ziemi Chełmińskiej, Pałuk. Stworzył bogatą dokumentację dotyczącą rzeźby i malarstwa ludowego z terenu całego kraju (m.in. wykonał ponad 5 tysięcy fotografii). Efekty  badań opublikował w 14. książkach (pierwszą z nich była „Etnografia dla turystów” 1958),  trzy mają charakter monografii: ,,Polska wycinanka ludowa” (1986), „,Ludowe dywany dwuosnowowe” (1990), ”Malarstwo na szkle” (2004). Z innych warto wymienić:: ”Skarby w skrzyni malowanej” (1974), „Nie tylko chlebem… portrety twórców ludowych”(1983), „Hafty polskie szycie” (2004), „Ubiór i krajobraz kulturowy Polski i Ukrainy zachodniej w ikonografii J. Głogowskiego i K.W. Kielisińskiego” (2011).  Błachowski jest autorem 40  artykułów naukowych (9 drukowanych za granicą) oraz 54 katalogów do wystaw (w tym 16 zagranicznych). W gazetach i czasopismach opublikował ponad 200 artykułów popularnonaukowych i publicystycznych.

        Do zbiorów muzealnych Warszawy, Płocka, Torunia, Chojnic Błachowski pozyskał około 25 tysięcy prac z zakresu rzeźby w drewnie i ceramicznej, malarstwa (w tym tysiąc osiemset obrazów na szkle), wycinanek, ceramiki, strojów i haftów oraz plastyki obrzędowej a także ok. tysiąca dzieł plastyki nieprofesjonalnej.

       Opracował scenariusze ponad dwustu wystaw etnograficznych w kraju, głównie sztuki ludowej (osobiście aranżował około 150), w tym szereg o charakterze monograficznym np. „Kultura ludowa Mazowsza Płockiego” (1962), „Dawne meble ludowe północnej Polski” (1975),  „Kultura ludowa - kultura narodowa” (1978) „Wycinanka ludowa w Polsce” (1979. „Ludowe dywany dwuosnowowe” (1989) „Malarstwo na szkle” (2003). Przygotował 25 wystaw polskiej sztuki ludowej do 10 krajów, które miały 30 ekspozycji, w tym 13 aranżował sam in situ.

       Aleksander Błachowski był od 1954 r. członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, od 1975 r. wybierany był do prezydium Rady Naukowej Zarządu Głównego Stowarzyszenia Twórców Ludowych oraz od 1985 r. był członkiem Komisji Nagrody im. Oskara Kolberga.

    Posiadał wiele odznaczeń lokalnych. Z ogólnopolskich najważniejsze to:. Krzyże „Polonia Restituta” Kawalerski i Oficerski oraz złoty medal za Zasługi dla Kultury „Gloria Artis”.

Aleksander Błachowski zmarł 17 stycznia 2021 roku.

 

 

Aleksander Błachowski