Powiększ
Powiększ zdjęcie

Redakcja Kwartalnika Polonijnego „Tatrzański Orzeł”

Rok przyznania nagrody:
2018

Kategoria:
Kategowia VI. Wyróżnienia honorowe dla instytucji i organizacji społecznych zasłużonych w opiece i upowszechnianiu kultury ludowej

Dziedzina:
popularyzator folkloru

Region:
Passaic, New Jersey, USA

Kwartalnik „Tatrzański Orzeł/The Tatra Eagle” został założony w 1947 r. w Passaic w stanie New Jersey (USA) przez góralskiego emigranta z Ostrowska na Podhalu Jana W. Gromadę, który właśnie tam, na Wschodnim Wybrzeżu stworzył drugie po Chicago centrum góralszczyzny amerykańskiej. „Tatrzański Orzeł” od początku swego istnienia był pismem, w którego redagowanie i publikację zaangażowana była Rodzina Gromadów zamieszkująca w Stanie New Jersey. Do śmierci J.W. Gromady w 1996r. „Tatrzański Orzeł/The Tatra Eagle” wychodził jako organ prasowy Stowarzyszenia Tatrzańskich Górali, Koło nr 11 Związku Podhalan Północnej Ameryki w Passaic, NY (Issued quarterly by the Polish Tatra Mountaineers Alliance, Inc. Circle XI of Passaic, NJ). Prezesem tego Koła od 1936r. do końca swych dni był właśnie J.W. Gromada. Po jego śmierci, gdy wszystkie obowiązki redakcyjne przejęli: córka - Janina Gromada-Kedron (ur. 1931, Passaic, NJ) i syn - prof. Tadeusz Gromada (ur. 1929, Passaic, NJ) „Tatrzański Orzeł” firmowany był przez stworzoną przez Rodzinę Gromadów w USA The Tatra Eagle Fund, od 2012 instytucją wydawniczą„Tatrzańskiego Orła” jest The Tatra Press.

„Tatrzański Orzeł/The Tatra Eagle”- kwartalnik „myśli podhalańskiej”- od początku swego zaistnienia w obszarze góralskiej diaspory w Ameryce pełnił funkcję nieoficjalnego organu Związku Podhalan w Północnej Ameryce (ZPPA), był łącznikiem między Polską a USA, ale też Kanadą, Wielką Brytanią, Austrią, docierał i nadal dociera wszędzie tam, gdzie poza granicami Polski istnieją skupiska Podhalan. Jego trzy kody podawcze: gwara góralska, literacki język polski i język angielski sprawiły, że łączy też różne generacje imigrantów/etników góralskiego pochodzenia. Poza odbiorcą regionalnym - góralską subgrupą etniczną na kontynencie amerykańskim i poza nim oraz góralską grupą etnograficzną w Polsce (szerzej, w obszarze statutowej działalności Związku Podhalan) dociera też do odbiorców pozaregionalnych - Polonii amerykańskiej, a również świadomie przekracza granice etniczne, otwierając się w kierunku amerykańskiego społeczeństwa głównego nurtu (Mainstream America). Triadyczność językowa łączy się z triadycznością na poziomie ideologiczno-artystycznym. I tu dostrzegamy podstawową różnicę w stosunku do innych regionalistycznych kanałów przekazu informacji w diasporze amerykańskiej, ukierunkowanych  do wewnątrz subgrupy etnicznej i Polonii – typ „swoi dla swoich”.

Również w odróżnieniu od wielu czasopism polonijnych, dominantą w jego profilu nie była nigdy informacyjność, lecz ukierunkowanie na regionalną kulturę „źródła” i jej związki z  literaturą i kulturą polską ogólnonarodową, wysokiego obiegu. rozumiane szeroko: zarówno w sensie materiałowym (obejmuje wszystkie dziedziny kultury regionalnej - w jej formach: materialnej, społecznej i duchowej, jak i różne formy podawcze – gatunki literatury oralnej, tzw. nowszą literaturę ludową po obydwu stronach oceanu, formy esejów, artykułów popularno-naukowych i naukowych znanych publicystów i badaczy dotyczące kultury „korzeni”, też autorstwa redaktorów merytorycznych pisma - J. Gromady-Kedron i prof. T. Gromady.

Dotychczas ukazało się 70 woluminów kwartalnika – ostatni: vol. 70, nr 4, 2017. Zamieszczone w nim treści stanowią ogromne kompendium wiedzy zwłaszcza o charakterze etnograficznym, folklorystycznym, ilustrującym oryginalność kultury góralskiej – kultury „źródła” oraz jej żywotność w realiach emigracyjnych (fenomen góralszczyzny w Ameryce). Z bogatego archiwum „Tatrzańskiego Orła”, gromadzonego starannie od czasu założenia pisma, Redaktorzy prezentują nie tylko teksty słowne folkloru góralskiego (m.in. pieśni, opowiadania, humoreski, tzw. personal stories), autorską literaturę ludową, ale też wzbogacają je materiałem ikonograficznym specyficznym dla tożsamości kulturowej regionu (malarstwo na szkle, rzeźba ludowa, tradycyjne budownictwo, zdobnictwo, formy sztuki użytkowej). Ważnym obszarem o charakterze dokumentacyjnym zamieszczanym w „Tatrzańskim Orle” jest tradycyjna obrzędowość kalendarza liturgicznego (zwłaszcza bożonarodzeniowa – Godnie Święta i wielkanocna – obrzędy przejścia od wiosny do lata) i cyklu rodzinnego (głównie wesela, też liczne sceniczne ich realizacje, akcentujące wzory zachowań i wartości szczególnie cenne w realiach „przeszczepienia”) zarówno w przestrzeni prywatnej imigrantów, jak i publicznej, w realiach Podhala polskiego i amerykańskiego. Przedmiotem opisu etnograficznego są też „tradycje wynalezione”(np. z zakresu kultury pasterskiej) i formy nowe ekspresji kultury etnicznej jak np. pikniki, parady, kiermasze, konkursy (np. na „nojśworniejsom górolecke” i „zbójnika roku”, formy festiwalowe, w tym chicagowski Festiwal „Na góralską nutę”. Niektóre numery pisma mają charakter monograficzny: np. dotyczą  podstawowych składników kultury długiego trwania - muzyki góralskiej, tańca ludowego, gwary podhalańskiej i literatury gwarowej, legendowych postaci, w tym legendy Janosika, panteonu religijnego z kultem Matki Boskiej Ludźmierskiej – królowej Podhala, „ludzi gór”, w tym „nojwięksego Gazdy” – polskiego papieża Jana Pawła II,  wielkiego góralskiego filozofa  i  autorytetu moralnego  ks. prof. Józefa Tischnera, tradycji podhalańsko-góralskiej jako głównego parametru tożsamości indywidualnej i zbiorowej, teatru ludowego i teatralnego ruchu amatorskiego na scenach amerykańskich, budownictwa ludowego na Podhalu i stylu zakopiańskiego, numery specjalne jubileuszowe: „Tatrzańskiego Orła”, Związku Podhalan Północnej Ameryki (ZPPA). Atrakcyjność i ilustratywność pisma wzmacniają niewątpliwie liczne kolorowe fotografie, istotne też z perspektywy etnograficznej dokumentacji. Zaletą pisma jest antykomercjalizm - brak materiałów reklamowych, tak licznie występujących w czasopismach i prasie polonijnej.

Czasopismo „Tatrzański Orzeł” poprzez swój profil regionalistyczny odpowiada potrzebom kształtowania świadomej tożsamości imitacyjnej tkwiącej w nieustającej sile mitologii regionalnej, tak w perspektywie polskiej, jak i amerykańskiej, co eksponuje najpełniej wydana w 2012 r. w ramach The Tatra Press autorska książka prof. T. Gromady pt. Tatra Highlander Folk Culture in Poland and America. Collected Essays from „The Tatra Eagle” (Hasbrouck Heights, N.J. 2012) zawierająca starannie wyselekcjonowany zbiór esejów tego autora drukowanych w języku angielskim na łamach „Tatrzańskiego Orła”w latach 1962-2011. Prof. T. Gromada kładzie nacisk na podkreślane przez ks. prof. J. Tischnera uniwersalne wartości tkwiące w tej kulturze (wolność, honor, patriotyzm, religijność), jej humanizm (emanuje z niej „prawda o człowieku, jego namiętnościach, jego poezji i jego nadziei”), ale też postrzega tę kulturę jako część amerykańskiego multikulturalizmu – na równych prawach, bez kompleksu niższości (typowego dla nosicieli kultury regionów nizinnych) ani wobec polskiej kultury narodowej, ani amerykańskiej (fragm. z monografii Anny Brzozowskiej-Krajki, Etnokultura w diasporze: między regionalizmem a amerykanizacją, Lublin 2012, wyd. UMCS, s.260-261).

 

prof. dr hab. Anna Brzozowska-Krajka