Powiększ
Powiększ zdjęcie

prof. Anna Kutrzeba-Pojnarowa

Rok przyznania nagrody:
1986

Kategoria:
Kategoria V. Działalność naukowa, dokumentacyjna, animacja i upowszechnianie kultury ludowej

Dziedzina:
Działalność naukowa, upowszechnianie, animacja

Region:
Mazowieckie, Warszawa

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Urodzona w Krakowie w 1913 r. Ojcem jej był Stanisław Kutrzeba, w latach trzydziestych rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także od 1939 r. Prezes Polskiej Akademii Umiejętności. Od najmłodszych lat wchodziła w klimat zainteresowania wsią i jej kulturą. Młodzieńcze rysunki Anny Kutrzebianki, przedstawiające kapliczki z podbabiogórskiej Zawoi ojciec jej oddał do oceny słynnemu gospodarzowi z „Wesela” Włodzimierzowi Tetmajerowi. Posłużyły one później do ilustracji jej pierwszego artykułu pt. „Kapliczki, krzyże i figury w Zawoi”, który ukazał się drukiem kiedy miała zaledwie 16 lat. W 1931 roku wyszła jej pierwsza książka „Budownictwo ludowe w Zawoi”. W latach 1931-1937 studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim historię, archeologię, etnografię i socjologię. Magisterium z historii średniowiecznej uzyskała w 1938 r., a doktorat z etnografii w 1947 r. Od 1937 do 1953 r. (z przerwą wojenną, podczas której brała udział w ruchu oporu) pracowała w Katedrze Socjologii i Etnografii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1953 r. przeniosła się do Warszawy i podjęła pracę w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. Tu uzyskała kolejne stopnie naukowe do profesora zwyczajnego. Równocześnie z pracą na Uniwersytecie kierowała Zakładem Etnografii Polski Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Pod jej merytoryczną opieką prowadzone były badania nad Kurpiowszczyzną, a także nad przemianami kultury wsi w innych regionach kraju, nad dawną szlachtą zagrodową na Podlasiu. Wspaniałym dziełem zbiorowym prezentującym część rezultatów tych badań, które stworzyła wraz ze swoim zespołem, była trzytomowa monografia ,,Kurpie - Puszcza Zielona” (1962-l965). Równolegle z pracą badawczą i dydaktyczną, uczona śledziła kierunki rozwoju etnografii polskiej i publikowała swoje na ten temat refleksje adresowane do nowych pokoleń etnografów, np. „Rozwój etnografii i etnologii w Polsce” (1948), „Kultura ludowa w dotychczasowych polskich pracach etnograficznych” (1976), „Kultura ludowa i jej badacze. Mit i rzeczywistość” (1977). Własne badania terenowe opublikowała w dwu monografiach: „Tradycyjna społeczność wiejska w procesie przemian współczesnych. Studium wsi Mników pow. krakowskiego” (1968) oraz ,,Trześniów. Tradycyjna kultura chłopska i kierunki przemian. Refleksje etnografa” (1988). Tę ostatnią pracę napisała ze swoim mężem Marianem urodzonym i wychowanym w Trześniowie. Prace badawcze i publikacje Anny Kutrzeba-Pojnarowej szły w trzech kierunkach: analizy średniowiecznego źródła historycznego, historii etnografii polskiej i metod pracy jej wybitniejszych przedstawicieli oraz odtworzenia obrazu ginącej kultury wsi w jej regionalnym zróżnicowaniu, prawidłowościach i procesach przemiany.

Bibliografia publikacji Anny Kutrzeba-Pojnarowej liczy ponad 200 pozycji. Znajdują się w niej także teksty referatów wygłoszonych na Międzynarodowych Kongresach Etnograficznych. Wiele czasu poświęcała pracy dydaktycznej, przygotowując magistrantów, rozprawy doktorskie i habilitacyjne oraz redagując publikacje swych uczniów i współpracowników. Była uczoną, która swoje prace badawcze, publikacje, całą działalność dydaktyczną i wychowawczą traktowała jako rzecz najważniejszą w życiu. Ideały, którymi kierowała się całe życie wyraziła podczas swojego jubileuszu 75-lecia w następujących słowach: „W kulturze chłopskiej szukaliśmy wspólnie nie tylko archaizmów i regionalizmów, lecz  coraz częściej - tych wielkich wartości, które w ciągu wieków stworzyła warstwa chłopska w naszym kraju, do dziś nie zawsze znana i doceniana. Stwierdziliśmy, że nie można mówić o kulturze chłopskiej wyłącznie w kategoriach opóźnienia cywilizacyjnego i poszukiwania archaicznych struktur. Chłop, rolnik wykształcił i przechował filozofię życiową o walorach uniwersalnych. Określa ona stosunek do świata, do przyrody, do życia i pracy, traktowanej jako swoiste zadanie i obowiązek, warunek godnego życia. /.../ Nie możemy odciąć się od przeszłości i od wartości jakie ona stworzyła. Musimy sięgnąć do niej - i to jest nasza rola etnografów - dla przedstawienia pełnej prawdy o wsi, przywrócenia szacunku dla kultury chłopskiej, przyznania jej należnego miejsca w kulturze narodowej.”

Życie prof. Anny Kutrzeba-Pojnarowej wypełnione było bezinteresowną przyjaźnią jaką obdarzała spotykanych ludzi, bez względu na to czy miejscem tego spotkania była wiejska droga czy aula uniwersytecka.

Anna Kutrzeba-Pojnarowa zmarła w 1993 roku w Warszawie.

 

Aleksander Błachowski