Poetka i prozaiczka; jej teksty publikowane m.in. w „Twórczości Ludowej” dokumentują codzienność i obrzędowość regionu

Dobużek Kolonia, Zamojszczyzna, woj. lubelskie

Franciszka Ogonowska (z domu Wojciechowska) urodziła się 29 września 1945 roku w Dobużku (gm. Łaszczów, pow. tomaszowski) i mieszka tam do dziś. Pochodzi z rodziny chłopskiej, od dzieciństwa pracowała na roli. Ukończyła Technikum Rolnicze w Lubyczy Królewskiej. Pisze od 1984 roku, niektóre publikacje sygnując pseudonimem Karolina Teterycz. Jest autorką wierszy, opowiadań, opowieści wierzeniowo-wspomnieniowych, legend, podań, anegdot, przekazów pamiętnikarskich i tekstów publicystycznych. Dokumentuje ludowe obrzędy i zwyczaje. W 1997 roku wstąpiła do Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

Wielokrotnie zdobywała laury w konkursach organizowanych przez prasę ludową: „Gazetę Rolniczą”, „Gromadę – Rolnika Polskiego”, „Nową Wieś”, a także w Konkursie Poetyckim im. Stanisława Buczyńskiego (Zamość), Konkursie Poetyckim im. Stanisława Ciesielczuka (Hrubieszów), Konkursie Poetyckim im. Sabiny Derkaczewskiej (Krasnystaw), Konkursie Poetyckim im. Józefa Kosakowskiego (Iwkowa), Konkursie im. ks. Józefa Tischnera (Ludźmierz) oraz konkursie literackim „Wrzeciono” (Nowa Sarzyna).

W Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Jana Pocka otrzymała kilkakrotnie III nagrodę (1999, 2000, 2001) i szereg wyróżnień (2003, 2004, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2014, 2015) w dziedzinie prozy, a także II nagrodę (2014, 2016), III nagrodę (2002, 2006) i wyróżnienie (2001) w dziedzinie poezji. W 2007 roku przyznano jej nagrodę specjalną za umiejętne połączenie konwencji gatunkowej anegdoty z zapisem tradycyjnych zwyczajów ludowych. Jest bardzo aktywna w swoim środowisku – występowała w zespole ludowym „Dobużanki”, współpracuje z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Łaszczowie i współtworzy lokalne dożynki.

Drukowała m.in. w „Gazecie Rolniczej”, „Twórczości Ludowej”, „Zamojskim Kwartalniku Kulturalnym”, w wydawnictwach dokumentujących Konkurs Poetycki im. S. Derkaczewskiej (Krasnystaw 2001, 2003), w edycjach pokonkursowych z Ludźmierza i Nowej Sarzyny oraz w publikacjach zbiorowych instytucji ruchu ludowego: Problemy trzech pokoleń (1984), Los i powołanie (1990), Komu teraz wierzyć (1995). Jej utwory weszły w skład antologii: Ziarna wiecznej nadziei. Antologia ludowej poezji metafizycznej i religijnej (Lublin 1994), Drzewo życia. Antologia prozy ludowej Zamojszczyzny (Lublin 1997), Gdzie pył chlebowy słońca sięga. Motyw „małej ojczyzny” w poezji ludowej ziemi lubelskiej (Lublin 2001), Odejdę, a po mnie pieśń zostanie (Lublin 2006). Ponadto ukazały się dwa autorskie tomiki pisarki z Dobużka: Gdzie kwitną chabry błękitne, wybór, oprac. i posłowie D. Niewiadomski (Lublin 2003, Biblioteka „Dziedzictwo” STL, t. 45) oraz Ścieżki pamięci, wybór, oprac. i wstęp D. Niewiadomski (Lublin 2006, Biblioteka „Dziedzictwo” STL, t. 52).

W poezji Ogonowskiej widoczna jest całkowita identyfikacja podmiotu lirycznego z miejscem egzystencji – nadhuczwiańską okolicą Dobużka, gdzie się urodziła, wychowała i stale mieszka. Przestrzeń ta łączy się z najpiękniejszymi wspomnieniami, zwłaszcza serdeczną pamięcią o domu rodzinnym i matce, które skutkują obrazami minionego szczęścia. Pozytywny wydźwięk mają też wiersze poświęcone lokalnym dziejom, obiektom sakralnym i przejawom kultu maryjnego.

Mimo zauroczenia „małą ojczyzną”, Ogonowska kreuje swój świat liryczny na opozycji: przeszłość – teraźniejszość. Zespolona z młodością przeszłość jawi się jako czas radości, przyjaźni i nadziei – życia blisko natury, z ziemią rodzącą niemal spontanicznie. Teraźniejszość zaś, ukazywana z goryczą, przynosi obraz destrukcji tradycyjnego wiejskiego modelu życia pod wpływem cywilizacyjnych przemian. Poetka nie neguje sensu modernizacji rolnictwa, ale wyraża obawy przed pragmatyzmem nowych czasów, chłodem międzyludzkich relacji i zanikiem pierwotnego pejzażu wsi. Pojawiający się często w jej utworach smutek i tęsknota za utraconą rzeczywistością są zrozumiałe i spójne z całością jej twórczości.

W poezji społecznej Ogonowska wyraża troskę o los kraju i „zwykłych” obywateli. Z chłopskiego punktu widzenia protestuje przeciw krzywdzie i marginalizacji mieszkańców wsi, piętnuje rolników porzucających ojcowiznę i matkę ziemię. Tworzy poruszające obrazy umierającej wsi i wyjałowionych pól.

O swoistości liryki Ogonowskiej świadczy także refleksyjność. Pisarka zastanawia się nad istotą własnej twórczości, a także stawia pytania o sens cierpienia, miejsce zła w świecie i zamysły Boga, który dopuszcza do wynaturzeń i stworzył człowieka niedoskonałego. Rozważa kwestie przemijania, szczęścia, zmienności wartości moralnych, ubolewając nad rozchwianiem tradycyjnych norm etycznych. Ciepło i z nadzieją pisze natomiast o rodzinie i miłości jako o duchowym oparciu. Bliskie są jej wartości religijne i agrarne, zakorzenione w chłopskim etosie.

Ważne miejsce w jej twórczości zajmuje przyroda – przedstawiana zarówno w cyklach pór roku, jak i jako tło psychologiczne dla ludzkich przeżyć. Często towarzyszy też ludowej obyczajowości świątecznej, a za jej pośrednictwem uobecnia się Bóg.

Proza Ogonowskiej czerpie z rodzinnych i sąsiedzkich przekazów ustnych, zasłyszanych w dzieciństwie i młodości, co zaowocowało powstaniem licznych opowieści wierzeniowo-wspomnieniowych. Autorka często oddaje głos autentycznym ludowym gawędziarzom, zachowując dawną mowę potoczną z okolic Dobużka. Jej teksty mają również walory dokumentalne – ukazują codzienność życia wiejskiego, mentalność chłopską, a także dramatyczne losy rodzin w kontekście wojny i konfliktów etnicznych.

Twórczość wzbogaca chrześcijańskimi legendami – jak w utworze o ucieczce Świętej Rodziny do Egiptu (Mt 2, 13–15) – a także własnymi kompozycjami bazującymi na lokalnych przekazach, ludowej etymologii i autorskiej wyobraźni. Niekiedy łączy cechy podania i legendy, jak przy wyjaśnianiu genezy świątyni w Nabrożu.

Wiele tekstów wpisuje się w konwencję anegdoty, niekiedy o funkcji dydaktycznej lub satyrycznej. Inne mają formę opowiadań obyczajowych, często o melodramatycznym zabarwieniu. Ogonowska chętnie sięga również po formę felietonową – w ten sposób wypowiada się m.in. na temat powierzchownej „europeizacji” kultury ludowej i agresywnej „nowoczesności”.

Twórczość Franciszki Ogonowskiej cechuje bogactwo poznawcze i przejrzystość myślowa. Jest ona głęboko zakorzeniona w macierzystym środowisku autorki – jego kulturze, obyczajowości i wartościach.

Donat Niewiadomski