Jedna z najstarszych aktywnych malarek z Zalipia; oprócz charakterystycznych kwiatowych malowideł tworzy tradycyjne wycinanki, firanki i ażurowe obrazy, zachowując lokalny styl Powiśla Dąbrowskiego

Zalipie, Powiśle Dąbrowskie, woj. małopolskie

Maria Chlastawa urodziła się w 1938 roku w Zalipiu, gdzie mieszka do dziś. Jest malarką zajmującą się zdobieniem domów i izb malowankami ściennymi oraz malarstwem na papierze. Jej styl cechuje się barwnymi motywami kwiatowymi, dopracowanymi z wielką dbałością o detale. Charakterystyczne dla jej twórczości są kompozycje kwiatowe w koszach, bukiety z ogonkami oraz finezyjne „szlaczki” zdobiące sufity, obrazy czy krzyże na ścianach.

Wychowana w rodzinie kobiet obdarzonych talentem i szacunkiem do tradycji, od najmłodszych lat rozwijała swoje zdolności artystyczne. Kultura ludowa i twórczość własna stanowią dla niej najważniejsze wartości. Zgodnie z tradycją rodzinną już jako dziecko zaczęła dekorować motywami kwiatowymi swoje obejście i wnętrza domu. Jej malarstwo pojawia się nie tylko na ścianach, ale także na papierze i tradycyjnych wydmuszkach. Jako jedna z nielicznych artystek wciąż wykonuje wycinanki, firanki oraz duże ażurowe obrazy.

Pochodzi z rodziny uzdolnionych kobiet: jej matka, Felicja Wolańska z domu Curyło, tworzyła kwiaty z bibuły i dekorowała piec w dawnych biało-czarnych wzorach, siostra Wanda haftowała kwiaty na gorsetach, a ciotki malowały motywy kwiatowe. Maria Chlastawa od młodych lat doskonaliła się w sztuce ludowej, każdą wolną chwilę poświęcając malowaniu. Szybko opanowała sztukę tworzenia kwiatów z bibuły, z których wykonuje piękne pająki – dekoracyjne ozdoby sufitowe przypominające kolorowe żyrandole – oraz rózgi weselne używane przez starostów do zabawiania gości.

Od dzieciństwa uczestniczy w konkursach związanych z kulturą i tradycją regionu. Przez wiele lat zdobywała pierwsze nagrody w konkursie „Malowana Chata” – najstarszym w Polsce konkursie sztuki ludowej, organizowanym od 1948 roku. Już jako dziecko malowała kwiaty na papierze, wzorując się na pracach matki i innych kobiet z Zalipia. Swoją zagrodę zdobiła kwiatami z bibuły i wycinankami. W 2019 roku otrzymała wyróżnienie w konkursie „Malowana Chata” za propagowanie kultury i nieprzerwane kultywowanie tradycji zalipiańskiej.

Artystka uczestniczyła w wielu kiermaszach, targach i jarmarkach w Polsce i za granicą. Przez lata współpracowała z Adamem Pilatem, z którym wielokrotnie wyjeżdżała do Szwecji. W Muzeum w Landskronie prowadziła pokazy malowania i warsztaty dla dzieci oraz dorosłych, promując polską kulturę i tradycję Zalipia. Wyjazdy te często odbywały się przed Wielkanocą, obejmowały pokazy zdobienia pisanek i kończyły się wystawami otwartymi dla publiczności. Podobne warsztaty prowadziła także w innych szwedzkich miastach, m.in. w Eslöv.

W ramach działalności Cepelii – pod kierownictwem Żanety Żardeckiej – brała udział w wystawach organizowanych w Niemczech, m.in. w Norymberdze i Lipsku. Jej kwiatowe malatury prezentowano również na wystawie polskiej sztuki ludowej w Palazzo Collicola we Włoszech, zorganizowanej przez Marco Querela, z którym artystka współpracowała przez wiele lat. Jej prace wystawiano we Włoszech, m.in. w Rzymie (1975), a także w Czechach, Danii, Norwegii, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych oraz Australii.

Jako członkini Stowarzyszenia Twórców Ludowych brała udział w licznych wystawach, m.in. w 1981 roku w Muzeum Okręgowym w Lublinie podczas wystawy „Kwiaty w sztuce ludowej”. Otrzymywała liczne dyplomy za „twórcze kontynuowanie folkloru i jego popularyzację” podczas Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. Przez wiele lat współpracowała ze Spółdzielnią Pracy Wytwórców Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Millenium” w Krakowie.

Jej prace znajdują się w zbiorach muzeów etnograficznych w Warszawie, Krakowie i Tarnowie, a także w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą. W 1982 roku dekorowała wnętrza Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie – malowidła na ścianach można podziwiać do dziś. W latach 70. ozdabiała słynną kawiarnię „U Zalipianek” w Krakowie oraz liczne prywatne wnętrza na zlecenie. Jeszcze w 2020 roku malowała wnętrze jednej z restauracji w Chochołowie.

W 1998 roku otrzymała dyplom za zasługi w upowszechnianiu kultury ludowej przyznany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. W 2007 roku została uhonorowana półrocznym stypendium z Funduszu Promocji Twórczości, przyznanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2023 roku odznaczono ją honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, a także wzięła udział w programie stypendialnym „Mistrz – uczeń” organizowanym przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.

Twórczość Marii Chlastawy stale towarzyszy wydarzeniom artystycznym w kraju: uczestniczyła w Cepeliadach, wystawach i targach organizowanych przez Cepelię, STL oraz domy kultury w Warszawie, Krakowie, Opolu, Zakopanem, Bukowinie Tatrzańskiej (Jesień Tatrzańska), Kazimierzu Dolnym, Gdańsku, Krynicy, Lublinie i Wrocławiu.

Jej dorobek został uwieczniony w licznych filmach i programach telewizyjnych: dla TVP, TVP Polonia, TVP Kraków, „Dzień Dobry TVN”, a także w materiałach dla Polonii w Stanach Zjednoczonych, francuskiej i japońskiej telewizji. Udzielała wywiadów wielu podróżnikom i blogerom. Artykuły o niej ukazały się w National Geographic Traveler (m.in. wywiad Michała Cessanisa, później zekranizowany przez TVN), Gazecie Krakowskiej, Gazecie Południowej, Świecie Młodych i Życiu Kobiety.

Aktywna twórczyni ludowa do dziś utrzymuje kontakt z artystami, z którymi przez lata uczestniczyła w wydarzeniach artystycznych. Choć coraz rzadziej pojawia się na dużych kiermaszach, prowadzi kameralne warsztaty w Zalipiu, ucząc dzieci i rodziny malowania motywów zalipiańskich oraz wykonywania bibułowych kwiatów, palm wielkanocnych i pająków. Wiedzę tę przekazuje młodszym pokoleniom – córce Bogusławie oraz wnuczkom Magdalenie i Gabrieli, które samodzielnie prowadzą warsztaty i promują sztukę ludową.

Magdalena Bochenek