Zespół kultywujący i przekazujący młodszym pokoleniom tradycje góralskie, podhalańskie tańce, śpiew i zwyczaje. W ramach zespołu funkcjonuje sekcja dziecięca „Mały Zbójnicek”

Ząb, Podhale, woj. małopolskie

Zespół regionalny „Zbójnicek” został założony w Zębie – najwyżej położonej wsi w Polsce – w 1964 roku przez Marię Stoch, nauczycielkę miejscowej szkoły. Powstał podczas szkolnej akademii, na którą pani Stoch przygotowała góralskie dzieci, które wystąpiły, tańcząc, śpiewając i recytując wiersze w gwarze podhalańskiej. Zachwyt nad wielkim talentem tych małych artystów i gorąca miłość do góralszczyzny skłoniły ją do założenia, a potem przez wiele lat prowadzenia szkolnego zespołu regionalnego, któremu nadano nazwę „Zbójnicek”.

Początkowo Maria Stoch sama szyła dla dzieci ubrania, opaski i czapki zbójnickie. Jej pedagogiczny i artystyczny talent sprawił, że sama układała programy występów, dobierała wiersze i piosenki, jednocześnie kształcąc i wychowując wiejskie, zębiańskie dzieci w duchu poczucia własnej tożsamości i krzewienia kultury górali podhalańskich. W jej pracy pomagał jej mąż Jan Stoch Gronkowion – wybitny muzykant, prymista podhalański.

Przynależność do zespołu w tamtych czasach wymagała pozwolenia i zrozumienia ze strony rodziców, którzy swoje dzieci angażowali do pracy na gospodarstwie. Był to niewątpliwie wielki przywilej i odskocznia od codziennego życia dla tych młodych ludzi, którzy do dzisiaj wspominają te czasy z wielkim wzruszeniem.

Zespół „Zbójnicek” pod kierownictwem Marii Stochowej uświetniał swoimi występami najważniejsze wydarzenia, które przeżywała szkoła i cała społeczność lokalna, m.in. otwarcie wodociągu wiejskiego, ośrodka zdrowia, wiejskiej drogi, przywitanie pierwszego autobusu oraz nadanie szkole imienia Heleny Marusarzówny.

Przez wiele lat zespół działał pod patronatem Banku Spółdzielczego w Zakopanem, na czele z dyrektorem Józefem Zwijaczem, który swoją otwartością i niezmierną życzliwością bardzo wspierał działalność górali z Zębu. Ta aktywność kulturalna w małej wsi na południu Polski w czasach komunizmu miała wielki wpływ na życie towarzyskie młodych ludzi, jednocześnie ugruntowując ich tożsamość i przynależność kulturową.

W latach 1982–1986 przy zespole „Zbójnicek”, z inicjatywy ówczesnych nauczycieli – państwa Juliusza i Anny Sokołowskich, utworzono koło recytatorskie. Zaangażowanie i dbałość o gwarę podhalańską pozwalało dzieciom i młodzieży z Zębu brać udział i osiągać liczne sukcesy na konkursach gwarowych i literackich. Był to bardzo trudny czas dla działalności zespołu, kiedy jego założycielka i kierowniczka borykała się z ciężką chorobą. Śmierć Pani Marii Stoch w kwietniu 1985 roku zakończyła pewien etap w życiu zespołu, zapisując się na zawsze w historii Zębu.

Założycielka zespołu zapewne nie przypuszczała, że jej szkolna inicjatywa przerodzi się w przyszłości w prężnie działający zespół, z szeregów którego wyjdą kolejne pokolenia tancerzy, śpiewaków i muzykantów, który będzie stanowił przez lata skarbnicę góralskich tradycji i zwyczajów, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki historycznej dla swojej miejscowości.

W 1988 roku zespół został reaktywowany i rozpoczął swą działalność na nowo jako zespół złożony z młodzieży i dorosłych – wychowanków pani Stochowej, przy ognisku Związku Podhalan w Zębie. Rok później, w 1989 r., przy zespole „Zbójnicek” reaktywowano również zespół dziecięcy – „Mały Zbójnicek”, którego szeregi zaczęły zasilać coraz to nowe pokolenia dzieci i młodzieży. W latach 1988–2004 kierownikiem, opiekunem i instruktorem obu grup był oddany sprawie pan Andrzej Lassak (jeden z wychowanków założycielki zespołu), a w pracy z dziećmi i młodzieżą pomagali mu przyjaciele z Zębu, obejmując kolejno funkcje instruktorów w obu zespołach.

W 2005 roku kierowanie zespołem podjęło się małżeństwo ściśle z nim związane – Małgorzata i Tomasz Słodyczkowie, którzy pełnią swoją funkcję do dnia dzisiejszego, a w pracy instruktorskiej pomagają im kolejni, najzdolniejsi uczniowie. Historia zespołu „Zbójnicek” i „Mały Zbójnicek” wzajemnie się przeplata od 60 lat, ponieważ są to zespoły wielopokoleniowe, które tworzą mieszkańcy Zębu i okolic, a obydwie grupy działają w stałej współpracy.

Występy artystyczne to przede wszystkim śpiew, taniec i muzyka Skalnego Podhala, prezentowane na festiwalach, uroczystościach lokalnych, krajowych oraz zagranicznych. W swoim repertuarze zespół przedstawia tradycyjne tańce regionu Skalnego Podhala. Są to układy taneczne aranżowane grupowo lub tradycyjny taniec solowy – zalotny mężczyzny i kobiety oraz taniec męski – zbójnicki.

Na uwagę zasługuje fakt, że od 2015 roku przy zespole zorganizowano szkółkę gry na instrumentach, którą prowadzi wybitny, wielokrotnie nagradzany muzykant Andrzej Polak. Dzieci w wieku od 6 do 17 lat doskonalą umiejętność grania i w wielu grupach tworzą kapele zespołowe.

Grupa „Mały Zbójnicek” ma w swoim dorobku wiele nagród i wyróżnień, m.in. kilkakrotnie zdobyte Złote i Srebrne Kierpce na Dziecięcym Festiwalu Zespołów Regionalnych w Zakopanem oraz czołowe miejsca w konkursach śpiewu, tańca i gry na instrumentach. Dzieci należące do „Małego Zbójnicka” są bardzo zdolne i prezentują wysoki poziom swoich występów.

Na przestrzeni ostatnich 25 lat zespół gościł m.in. w Anglii, Niemczech, na Węgrzech, Słowacji, Norwegii, Macedonii, Serbii, Portugalii, Czechach, Czarnogórze, a nawet w Tajlandii i na Filipinach. „Zbójnicek” ma w swoim dorobku wiele sukcesów i wyróżnień oraz czołowych miejsc w różnych konkursach, przeglądach i festiwalach, tj. Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, Ogólnopolski Festiwal „Sabałowe Bajania” w Bukowinie Tatrzańskiej, Ogólnopolski Festiwal Tańca Ludowego w Rzeszowie, Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą i wiele innych. Codzienna działalność ściśle związana jest z oprawą uroczystości religijnych i kulturalnych własnej miejscowości i gminy Poronin.

Obecnie obie grupy liczą około 160 członków. Dotychczas czynny udział w występach biorą osoby związane z zespołem od jego początków. Głównym celem działalności zespołów „Zbójnicek” i „Mały Zbójnicek” jest kultywowanie i przekazywanie tradycji góralskich młodszym pokoleniom oraz zachowanie zwyczajów związanych z tańcem, śpiewem i muzyką Skalnego Podhala, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki historycznej dla tej miejscowości.

23 listopada 2024 roku Zespół „Zbójnicek” obchodził jubileusz 60-lecia swojej działalności. Obchody te podzielone zostały na trzy osobne spotkania: uroczystą, plenerową mszę świętą dziękczynną na Polanie Jaworzynki w Tatrach, wieczornicę poświęconą swojej założycielce Marii Stoch oraz wielką galę jubileuszową w Kinie Sokół w Zakopanem. Wydarzenia te zrzeszyły kilka pokoleń członków zespołu, mieszkańców całego Podhala oraz lokalnych i wojewódzkich przedstawicieli władz samorządowych.

Z tej okazji został też wydany dwupłytowy album z tradycyjną muzyką i śpiewem w wykonaniu dzieci, młodzieży i dorosłych członków zespołu. Przy współpracy kierowników i członków zespołu, Stowarzyszenia Na Rzecz Promocji i Rozwoju Wsi Ząb i Okolicy oraz Województwa Małopolskiego udało się pozyskać archiwalne nagrania muzyki góralskiej z lat 70., 80. i 90. XX w. z Polskiego Radia w wykonaniu współzałożyciela zespołu i długoletniego kierownika i instruktora Jana Stocha Gronkowiana, niezwykle cenionego wśród znawców, etnologów i jurorów konkursów w całej Polsce, który wzorował się na muzyce również wielkiego muzykanta rodem z Zębu – Karola Stocha „Waki” (1887–1947), tworząc muzykę swoiście zębiańską, rozpoznawalną na całym Podhalu.

Pomimo stopniowego zaniku różnic w śpiewie i tańcu między podhalańskimi miejscowościami, szczególnie taniec zębiański jest wciąż rozpoznawany w innych wsiach; wciąż w uczniach widać styl nauczyciela. I tu należy podkreślić szczególną rolę zespołu góralskiego „Zbójnicek”, który na przestrzeni 60 lat aktywnie i twórczo prezentuje folklor Skalnego Podhala, a śpiew, taniec i muzyka w jego wydaniu pozyskuje niezmiennie wysokie oceny fachowców, etnografów, muzykologów i innych znawców regionalizmu. „Zbójnicek” kształtuje już czwarte pokolenie swoich członków w duchu umiłowania i pełnego utożsamiania się z istotą i duchem regionalizmu podhalańskiego, z historią i współczesnością swojej miejscowości, gminy, regionu i kraju. Zdobytym przez dziesięciolecia doświadczeniem, sukcesami i wyróżnieniami zasłużył w pełni na uznanie jego dorobku.

Małgorzata Słodyczka