Zespół promujący folklor polskiego Spisza; prezentuje męskie tańce pasterskie, zwyczaje oraz unikatowy strój spiski

Jurgów, Spisz, woj. małopolskie

Początki pierwszego jurgowskiego zespołu sięgają lat trzydziestych XX wieku, kiedy Jan Pluciński (1897–1982), miejscowy góral, zebrał grupę młodych osób, układając dla nich program tańców. Wiadomo, że ówczesny zespół występował m.in. w Zakopanem w 1937 roku podczas Święta Gór. Powstanie zespołu, który działa w Jurgowie do chwili obecnej, miało miejsce w 1953 roku. Założycielem oraz pierwszym kierownikiem był poeta, dramaturg, autor wierszy, opowiadań i sztuk regionalnych w spiskiej gwarze, naczelnik jurgowskiej poczty – Walenty Pluciński (1915–1984).

Zespół z Jurgowa od 1955 roku przez ponad trzydzieści lat był reprezentantem Spisza w zespole „Podhale” działającym przy Podhalańskiej Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego w Nowym Targu, pod patronatem CEPELII. Zespół z Jurgowa, razem z grupą pienińską, podhalańską i orawską, odbył liczne wyjazdy krajowe i zagraniczne, występując między innymi w Algierii, Austrii, Belgii, Bułgarii, Holandii, Francji, Macedonii, Niemczech, Rosji, Słowacji, Szwecji, na Ukrainie, Węgrzech i we Włoszech. Zespół „Podhale” może poszczycić się wieloma sukcesami i licznymi występami.

Na co dzień grupy pracowały osobno, tworząc własny dorobek artystyczny. Jednym z ważniejszych osiągnięć na początku działalności zespołu było wystawienie sztuki regionalnej „Dwie Żmije” (autorstwa Walentego Plucińskiego). Sztuka została zaprezentowana na Wojewódzkim Przeglądzie Wiejskich Zespołów Teatralnych w Teatrze Kolejarza w Krakowie w 1956 r., otrzymując nagrodę główną w powiecie i województwie. W 1960 roku w Łodzi odbyły się nagrania dla Telewizji Polskiej widowiska „Prządki” (program opracowany przez Walentego Plucińskiego, przedstawiający tradycyjne przędzenie lnu).

W latach 1974–1988 zespół odbył liczne wyjazdy, a także zdobył nagrody i wyróżnienia:

• W 1985 r. za obrzęd „Ogrywanie Mojek” otrzymał:
• Złote Serce na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Góralskich w Żywcu,
• Srebrną Ciupagę na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem w kategorii zespołów prezentujących folklor autentyczny,
• Złotego Smoka na Przeglądzie Zespołów Cepeliowskich podczas Targów Sztuki Ludowej w Krakowie.
• W 1986 r. otrzymał Nagrodę Specjalną za najlepszą prezentację tańca obrzędowego w Rzeszowie oraz pierwsze miejsce i nagrodę publiczności na Ogólnopolskim Przeglądzie Dorobku Kulturalnego Wsi w Przytocznej.
• W roku 1987 TVP, do cyklu „Zwyczaje i obrzędy”, nakręciła program „Mojki w Jurgowie” z udziałem członków zespołu regionalnego.
• Zespół został też uhonorowany nagrodą II stopnia od wojewody nowosądeckiego w dziedzinie upowszechniania kultury.
• W 1988 r. grupa jurgowska wzięła udział w Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem z programem „Wkupuwanie do parobków”.

Początkiem lat dziewięćdziesiątych zespół przeżywał pewne trudności, ale dzięki zaangażowaniu aktywnych członków przetrwał, kontynuując swoją działalność. W 1997 r. zespół wziął udział w nagraniach dla Polskiego Radia w audycji „Tańce Polskie-Spisz”. W 2003 roku hucznie świętował jubileusz pięćdziesięciolecia powstania, podczas którego zostały rozdane dyplomy i wyróżnienia, a także odznaki dla „Zasłużonych działaczy kultury” nadane przez Ministra Kultury i Sztuki.

Zespół cyklicznie uczestniczy w imprezach i wydarzeniach folklorystycznych, m.in. Spiskie Zwyki, Spiska Watra w Niedzicy, Góralski Karnawał i Sabałowe Bajania w Bukowinie Tatrzańskiej, Dzień Polowaca w Jurgowie, Targi Sztuki Ludowej w Krakowie. W ciągu ostatnich lat zespół występował na: Festiwalu Górali Polskich i TKB w Żywcu, na MFFZG w Zakopanem, w Domu Kultury Zrkadlový háj w Bratysławie, w Sejmie RP w Warszawie (ze Stowarzyszeniem „Drogami Tischnera”), na V Międzynarodowej Paradzie Regionów w Zabrzu, w MCK Sokół w Nowym Sączu, na IX Wieczorze Folkloru Nad Zachodnią Rzeką Morawą w Ćaćak w Serbii, Festiwalu Lachów i Górali w Piwnicznej.

W 2013 r. dziewczęta z jurgowskiego zespołu wzięły udział w 50. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, jako chórek na zaproszenie Haliny Frąckowiak. W 2015 r. zespół wydał płytę „Na Jurgowie wesoło” ze spiską muzyką ludową. W 2017 zdobył pierwsze miejsce podczas Spiskich Zwyków w Niedzicy, a także Złotą Różdżkę podczas Pogórzańskich Godów w Łużnej z programem „Ogrywanie mojek z Jurgowie”. W 2021 roku zespół wystawił po raz drugi w historii sztukę regionalną „Dwie żmije”, która została zarejestrowana i jest dostępna w Internecie. W 2023 roku zespół obchodził jubileusz siedemdziesięciolecia istnienia. Z tej okazji został uhonorowany nagrodą specjalną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za szczególne zasługi dla kultury ludowej oraz III Nagrodą Województwa Małopolskiego im. Władysława Orkana za propagowanie idei regionalizmu oraz wybitne osiągnięcia w dziedzinie działalności artystycznej i kulturalnej. Z okazji jubileuszu, którego obchody odbyły się w 2024 roku, zaprezentowano po raz pierwszy w historii zespołu „Wesele spiskie”. W przedsięwzięciu zaangażowanych było ponad 50 osób. W 2025 roku za program „Wesele spiskie” zespół zdobył II miejsce podczas Spiskich Zwyków w Niedzicy oraz wyróżnienie w Małopolskim Konkursie Obrzędów, Obyczajów i Zwyczajów Ludowych „Pogórzańskie Gody” w Łużnej.

Zespół kultywuje tradycyjny spiski folklor, wykonując tańce m.in.: czardasze, polki, mazura, zbójnickiego, figle (zabawy zręcznościowe chłopców), a także tańce obrzędowe – starą babę czy taniec dziewcząt w kółku. Przedstawia również rodzime zwyczaje: „Wkupówanie do parobków”, „Prządki” czy „Ogrywanie mojek” (zwyczaj nadal kultywowany w Jurgowie w czasie Zielonych Świątek).

Muzykę w zespole tworzy skład: skrzypce (prym i sekund) oraz basy góralskie. Od początku istnienia zespołowi przygrywały, poza muzykantami z Jurgowa, również kapele z sąsiednich wsi: rodzina Młynarczyków z Czarnej Góry, rodzina Dziadoniów z Rzepisk, a także muzykanci z Bukowiny Tatrzańskiej. Od 1993 r. zespół ma własną kapelę pod przewodnictwem Tomasza Wojtasa. Tworzą ją miejscowi muzykanci, zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, przygrywając zespołowi jurgowskiemu oraz uczestnicząc w różnego rodzaju przeglądach i konkursach, zdobywając samodzielnie nagrody i wyróżnienia (jedną z ważniejszych było II miejsce podczas 57. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w 2023 roku). Muzykanci szkolą się w istniejących przy zespole szkółkach muzycznych. Członkowie zespołu biorą również udział w konkursach i przeglądach jako grupy śpiewacze. Jedną z nich jest grupa „Młode Stare Baby”, która zdobyła nagrody m.in.: Grand Prix podczas Sabałowych Bajań w 2021 roku, I miejsce w Międzynarodowym Konkursie Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych im. Władysława Trebuni-Tutki w ramach MFFZG w Zakopanem, I miejsce w konkursie grup śpiewaczych na 53. Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu w 2022, II miejsce w 56. Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w 2022 roku.

Zespół występuje w autentycznych strojach regionalnych odmiany jurgowskiej stroju spiskiego. Charakteryzują go czerwone gorsety i spódnice ze złotymi dodatkami, bogato haftowane męskie serdaki, a także obrzędowe kapelusze drużby weselnego – pytaca z tzw. „piórkiem”, które składa się z bukietu gęsich piór dołączonego do kapelusza. Niektóre archaiczne elementy, jak rąbkowy rańtuch, są nadal prezentowane podczas wyjątkowych okazji. W zespole działa obecnie około 30 członków, spotykając się w Spiskiej Izbie w Jurgowie. Zespołowi patronuje Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej oraz Stowarzyszenie „Stara Fara” z Jurgowa.

Kierownikami w trakcie działalności zespołu byli: Walenty Pluciński, Józef Pilch, Józef Wojtas , Tomasz Wojtas, Bogusław Baran, Sylwia Plucińska i Krzysztof Martinczak.