Twórczyni plastyki obrzędowej specjalizująca się w pisankach rytowniczych, palmach i wycinankach; tworzy także firanki i ozdoby choinkowe, a jako poetka publikuje w „Twórczości Ludowej”, autorka tomiku Za wszystko dziękuję Ci Boże

Krasnystaw, Lubelszczyzna, woj. lubelskie

Janina Boroś urodziła się 2 czerwca 1930 roku we wsi Bobrowe (powiat krasnostawski), mieszka w Krasnymstawie. Jest jedną z najbardziej znanych i cenionych twórczyń ludowych regionu krasnostawskiego, darzoną przez środowisko twórców i animatorów kultury wielkim szacunkiem. Babcia i prababcia, matka sześciu córek, tragicznie doświadczona przez wojenne losy. Jak napisała w swoim życiorysie – w czasie wojny zmarł mój ojciec i wraz z tym prysły marzenia o wykształceniu. Ukończyła szkołę podstawową i pomagała w gospodarstwie rolnym rodziców. Pracowała sezonowo, m.in. w fermentowni tytoniu, a od 1974 roku – w Państwowym Domu Pomocy Społecznej w Krasnymstawie.

Druga połowa lat 80. XX wieku była dla Janiny Boroś przełomowym okresem życia. Śmierć męża i pogarszający się stan zdrowia spowodowały, że musiała zrezygnować z pracy zawodowej i przejść na rentę. Rodzina stanowi dla niej wielką wartość i oparcie. Podkreśla silne więzi z córkami – dbałość o najbliższych i troska o ich rozwój były wyznacznikiem jej życiowych wyborów: dzieciom zapewniłam wykształcenie, od dzieciństwa wpajałam im piękno sztuki ludowej i nauczyłam wykonywania kwiatów z bibuły, drapania pisanek, obserwowania przyrody i przenoszenia tego na papier czy drewno.

Plastyką obrzędową i zdobniczą pani Janina zajmuje się od dzieciństwa. Podpatrywała najbliższych i próbowała wykonywać własne wytwory. Zamiłowanie do twórczości ludowej wyniosła z rodzinnego domu, a umiejętności przejęła od matki. Jako samouczka przez lata osiągnęła mistrzostwo w dziedzinie wycinankarstwa, pisankarstwa i bibułkarstwa. Specjalizuje się w tworzeniu misternych papierowych firanek, wykonywanych z białego papieru, ozdobionych ażurową siatką z elementami roślinnymi i zoomorficznymi. Prace te zyskały szerokie uznanie wśród odbiorców i znawców – jako szczególny przykład ginącego rękodzieła. Jej pasją są także pisanki wykonane metodą rytowniczą, tradycyjne palmy wielkanocne, kwiaty z bibuły oraz ozdoby choinkowe. Zręczność manualna, umiejętność komponowania wzorów i wrodzone poczucie estetyki sprawiają, że jej prace wyróżniają się nieprzeciętnymi walorami artystycznymi i inwencją twórczą. Niezmiennie inspiruje ją dziedzictwo kultury polskiej wsi, regionalne tradycje i wzornictwo oraz piękno natury.

Zadebiutowała w 1990 roku, prezentując swoje prace w Krasnostawskim Domu Kultury – wiodącej instytucji regionalnej, która z powodzeniem popularyzuje i chroni dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Właśnie tam objawił się talent Janiny Boroś; współpraca z tą instytucją trwa do dziś. Kolejne lata przyniosły intensywną aktywność artystyczną i doskonalenie umiejętności. Artystka corocznie bierze udział w Przeglądzie Twórczości Ludowej w Krasnymstawie, od 1997 roku uczestniczy również w kiermaszach towarzyszących Ogólnopolskiemu Świętu Chmielarzy i Piwowarów „Chmielaki” w Krasnymstawie. Brała także udział w kiermaszach świątecznych w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie oraz w Jarmarku Jagiellońskim w Lublinie.

Jest laureatką wielu nagród i wyróżnień, m.in. w konkursie „Palma i pisanka wielkanocna” oraz w Przeglądzie Twórczości Ludowej w Krasnymstawie:
– I nagroda: 2001, 2002, 2004, 2005, 2009, 2014, 2018,
– II nagroda: 1997, 1998, 2000, 2001, 2004, 2005, 2008, 2010, 2015, 2017, 2019,
– III nagroda: 2003, 2007, 2008, 2011, 2012, 2014, 2016, 2017, 2022,
– wyróżnienia: 1990, 1995, 1996, 1998, 2000, 2003, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019,
– nagroda specjalna – 2024.

Brała udział w wielu wystawach zbiorowych i pokonkursowych, m.in. w Krasnostawskim Domu Kultury, Krajowym Domu Twórczości Ludowej w Lublinie oraz Muzeum Regionalnym w Chełmie. Jej prace znajdują się w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Regionalnego w Chełmie, Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie, Krasnostawskiego Domu Kultury oraz w licznych kolekcjach prywatnych.

Stosunkowo niedawno zaczęła pisać wiersze. Od 2000 roku publikuje swoje utwory – ukazywały się w piśmie „Twórczość Ludowa” oraz w katalogach pokonkursowych. Jest autorką indywidualnego tomiku poetyckiego Za wszystko dziękuję Ci, Boże (Lublin, 2010); jej wiersze znalazły się także w antologii Gdzie pył chlebowy słońca sięga. Motywy małej ojczyzny w poezji ludowej ziemi lubelskiej (Lublin, 2001). Jej twórczość literacka została dostrzeżona i nagrodzona w Konkursie Literackim im. Sabiny Derkaczewskiej. Wiersze Janiny Boroś cechują się liryzmem i osobistym wyrazem emocji, a także prostą, zwartą formą.

Za swoją długoletnią działalność artystyczną została uhonorowana Złotym Krzyżem Zasługi (2016), Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (2003) oraz Medalem „Za zasługi dla Lubelszczyzny” (2018). W 2015 roku, z okazji jubileuszu 35-lecia pracy twórczej oraz 85. urodzin, w Krasnostawskim Domu Kultury odbył się benefis artystki z udziałem przedstawicieli władz samorządowych, instytucji, organizacji i twórców ludowych.

Pani Janina aktywnie przekazuje swoje umiejętności rękodzielnicze – prowadzi warsztaty dla dzieci i młodzieży, ucząc wykonywania wycinanek, palm i pisanek w placówkach oświatowych regionu. Zachęca do ozdabiania choinek własnoręcznie wykonanymi dekoracjami. Przekazała swoje umiejętności córkom, a dziś edukuje artystycznie również wnuki i prawnuki. Prowadziła także pokazy rękodzielnicze podczas imprez folklorystycznych.

Janina Boroś jest postacią symboliczną dla kultury regionalnej Lubelszczyzny – kultywuje i popularyzuje jej najcenniejsze przejawy. Nestorka młoda duchem, ciągle poszukująca i pracowita, bardzo skromna, z ogromnym dorobkiem twórczym. Członkini Stowarzyszenia Twórców Ludowych od 1997 roku, niezwykle aktywna działaczka Oddziału Krasnostawskiego STL.

Paweł Onochin